Bình bát dây từng chỉ là một loại cây dại mọc hoang ven ruộng. Nhưng gần đây, loại cây này lại được nhiều người săn lùng vì hương vị dân dã và những lợi ích đặc biệt cho sức khỏe. Vậy lý do nằm ở đâu, hãy cùng tìm hiểu nhé!

Đọc thêm các bài viết khác của OCOP Việt tại đây.

1. Bình bát dây là gì?

1.1. Nguồn gốc và tên gọi khoa học

Bình bát dây là một loại cây dại mọc hoang ven sông, rạch và các vùng ẩm thấp ở nông thôn Việt Nam. Theo các tài liệu thực vật học, tên khoa học của bình bát dây là Uvaria grandiflora, thuộc họ Na (Annonaceae).

Tùy theo vùng miền, loại cây này còn được gọi với nhiều tên dân dã khác nhau như: bình bát leo, dây bát, dây bát rừng hay bát chuối. Trong dân gian, tên gọi “bình bát” còn có thể chỉ một vài loài khác cùng họ, nhưng bình bát dây nổi bật bởi khả năng bò leo, hoa lớn và trái có vị ngọt nhẹ.

Đọc thêm về Công dụng của quả bình bát - loại quả thường bị nhầm lẫn với bình bát dây tại đây.

1.2. Đặc điểm hình thái của cây

Bình bát dây là cây thân leo, sống nhiều năm. Thân cây mềm, màu nâu nhạt, có tua cuốn bám vào các cây khác để vươn cao. Lá mọc so le, hình bầu dục, nhọn ở đầu, mặt trên xanh đậm, mặt dưới nhạt màu hơn.

Hoa thường có màu vàng nhạt hoặc trắng, nở rải rác trong năm. Trái bình bát dây có hình thuông dài, khi chín có màu đỏ tươi hoặc cam sậm, vỏ mỏng, bên trong có lớp thịt mềm, ăn được và có mùi thơm thoang thoảng.

Loài cây này thích nghi tốt với môi trường ẩm, phát triển mạnh vào mùa mưa và hầu như không cần chăm sóc nhiều.

1.3. Khu vực thường gặp ở Việt Nam

Bình bát dây phân bố tự nhiên ở nhiều khu vực như miền Tây Nam Bộ (ĐBSCL), duyên hải miền Trung và cả các vùng rừng ngập mặn.

Cây thường mọc hoang ở bờ sông, bờ ao, bìa rừng hoặc len lỏi trong vườn nhà dân. Tuy nhiên, do môi trường sống ngày càng thu hẹp, việc bắt gặp cây ngoài tự nhiên đã trở nên hiếm hơn trước.

1.4. Sự trở lại gần đây

Từng bị lãng quên vì ngoại hình đơn sơ và ít giá trị kinh tế, bình bát dây những năm gần đây lại được quan tâm trở lại.

Giới trẻ, đặc biệt là những người theo đuổi xu hướng sống xanh và ăn uống tự nhiên, đang tìm kiếm loại quả này như một món quà dân dã – vừa lạ miệng, vừa gợi nhớ ký ức tuổi thơ.

Không chỉ xuất hiện trở lại trong vườn nhà, bình bát dây còn có mặt tại các chợ phiên, hội chợ đặc sản vùng miền – như một “hương quê” chân chất giữa nhịp sống hiện đại.

2. Hương vị & cách sử dụng

2.1. Vị ngọt tự nhiên, dễ ăn

Khi chín, trái bình bát dây có màu đỏ cam, lớp vỏ mỏng và mềm. Bên trong là phần thịt dẻo nhẹ, có mùi thơm dịu đặc trưng.

Vị ngọt của bình bát dây không quá đậm như mít hay sầu riêng, cũng không chua gắt như nhiều loại trái cây rừng khác. Đó là vị ngọt thanh mát, ăn vào mát miệng, rất phù hợp cho những ngày nắng nóng hoặc sau bữa cơm.

Đọc thêm về Dưa lưới - loại quả dễ ăn nhưng rất giàu dinh dưỡng tại đây.

2.2. Cách ăn phổ biến xưa và nay

Từ lâu, người dân ở vùng quê đã biết dùng trái bình bát dây như một món ăn vặt dân dã. Cách dùng đơn giản nhất là bóp nhẹ cho mềm, rồi:

• Chấm muối ớt hoặc nước mắm mặn
• Trộn gỏi với rau thơm, đậu phộng và tôm khô
• Dầm đá với đường tạo thành món giải nhiệt mùa hè
• Ép lấy nước uống để làm mát cơ thể, tốt cho gan

Ngày nay, bình bát dây còn được một số quán ăn đồng quê phục dựng lại trong thực đơn “món lạ miền sông nước”.

2.3. Làm món ăn hằng ngày

Ngoài cách ăn tươi, trái bình bát còn được dùng để nấu canh – một hình thức sử dụng phổ biến ở miền Tây Nam Bộ. Các cách nấu gồm:

• Canh chua với cá rô đồng, cá linh, tôm đất
• Hầm với xương heo để tạo vị ngọt nền tự nhiên
• Nấu kèm rau rừng như rau nhút, rau đắng đất

Nhờ vị ngọt hậu và tính mát, bình bát dây thường được chọn làm nguyên liệu trong những món ăn thanh đạm, tốt cho tiêu hóa.

3. Công dụng của bình bát dây

3.1. Theo dân gian

Từ xa xưa, bình bát dây đã được người dân sử dụng như một nguyên liệu tự nhiên giúp làm mát cơ thể và hỗ trợ tiêu hóa. Trong các vùng quê miền Tây hoặc ven rừng miền Trung, trái bình bát được nấu nước uống mỗi khi trời nắng nóng, bởi tính mát và dễ chịu.

Ngoài ra, phần lá non còn được giã nát và đắp ngoài da để hỗ trợ làm dịu các nốt mụn nhọt, mẩn ngứa, lở loét nhẹ – cách làm này vẫn được truyền miệng ở nhiều vùng cho đến ngày nay.

3.2. Theo y học hiện đại

Một số nghiên cứu bước đầu đã chỉ ra rằng trong trái bình bát dây có chứa các hợp chất có khả năng:

• Kháng khuẩn và chống viêm nhẹ
• Chống oxy hóa tự nhiên nhờ flavonoid và polyphenol
• Hỗ trợ tiêu hóa và kiểm soát đường huyết nhẹ

Tuy không phải là “thuốc chữa bệnh”, nhưng bình bát dây có thể được sử dụng như một phần trong chế độ ăn hỗ trợ người tiểu đường hoặc gan nhiễm mỡ – đặc biệt khi dùng dưới dạng luộc, canh hoặc nước ép không đường.

Đọc thêm về Cà chua bi - loại quả tự nhiên chứa nhiều chất chống oxy hóa tại đây.

4. Lưu ý khi sử dụng bình bát dây

4.1. Cách dùng an toàn, giữ hiệu quả

Để sử dụng bình bát dây một cách an toàn, nên lưu ý:

• Không nên ăn khi đang đói bụng, vì trái có tính mát, có thể gây lạnh bụng hoặc cồn ruột nhẹ.
• Nước ép bình bát dây không nên để qua đêm, vì dễ biến chất và mất đi các hoạt chất có lợi.
• Khi nấu canh hoặc hầm, nên kết hợp cùng các nguyên liệu ấm (như gừng, tiêu) để cân bằng tính mát của cây.

4.2. Những đối tượng nên cẩn trọng

Một số đối tượng nên hạn chế dùng bình bát dây, bao gồm:

• Phụ nữ mang thai, đặc biệt trong 3 tháng đầu
• Người đang lạnh bụng, tiêu chảy kéo dài, tỳ vị hư yếu
• Trẻ nhỏ dưới 2 tuổi, do hệ tiêu hóa chưa ổn định

5. Kết luận

Bình bát dây không chỉ là một loại cây dại mọc hoang mà còn mang trong mình nhiều giá trị đáng trân trọng – từ hương vị dân dã đến những công dụng hữu ích cho sức khỏe. Nếu biết sử dụng đúng cách, đây có thể là một món quà tự nhiên giúp cơ thể nhẹ nhàng hơn mỗi ngày.

Lưu ý: Bài viết này chỉ mang tính chất tham khảo, không thay thế cho lời khuyên y tế chuyên môn.